3 maja będziemy obchodzić 233. rocznicę uchwalenia pierwszej polskiej ustawy zasadniczej, która przeszła do historii pod nazwą Konstytucji 3 maja. Oficjalnie nazywała się ona „Ustawą Rządową z dnia 3 maja 1791 roku”. Należy podkreślić, że był to pierwszy w Europie , a drugi na świecie, po Konstytucji Stanów Zjednoczonych Ameryki, akt prawny tego typu. Konstytucja 3 maja była ogromnym osiągnięciem wybitnych działaczy stronnictwa patriotycznego, które w latach 1788-1792 kierowało pracami Sejmu Wielkiego. Głównymi autorami Konstytucji 3 maja byli: król Stanisław August Poniatowski, marszałek wielki litewski Ignacy Potocki, podkanclerzy koronny Hugo Kołłątaj, marszałek Sejmu Czteroletniego Stanisław Małachowski i sekretarz królewski Scypion Piattoli.
Warto również pamiętać, że pierwsza polska konstytucja została uchwalona przez Sejm Czteroletni w atmosferze swoistego zamachu stanu, ponieważ w jej zatwierdzeniu nie wzięła udziału większość posłów i senatorów związanych z opozycyjnym stronnictwem hetmańskim, a jej tekst został przyjęty w podczas jednodniowej sesji, w całości, bez przewidzianego regulaminem dyskutowania i głosowania nad każdym artykułem oddzielnie. Poza tym Zamek Królewski w Warszawie, na którym obradował Sejm Wielki, w celu zastraszenia przeciwników politycznych został otoczony przez wojska koronne dowodzone przez królewskiego bratanka księcia Józefa Poniatowskiego.
Chociaż Konstytucja 3 maja składała się tylko z 11 artkułów to dokonywała zasadniczej zmiany dotychczasowego zacofanego ustroju Rzeczypospolitej szlacheckiej. Zniosła liberum veto, wolną elekcję, konfederacje szlacheckie oraz dualistyczny podział Rzeczypospolitej na Koronę Królestwa Polskiego i Wielkie Księstwo Litewskie. Rzeczpospolita stała się jednolitą monarchią konstytucyjną z dziedzicznym tronem. Po śmierci króla Stanisława Augusta na tronie polskim miał zasiąść wnuk króla Polski Augusta III Sasa- elektor saski Fryderyk August z dynastii Wettinów. Zgodnie z postępowym duchem epoki oświecenia wprowadzała trójpodział władzy państwowej. Władza ustawodawcza należała do „zawsze gotowego” dwuizbowego sejmu złożonego z izby poselskiej i senatu, władza wykonawcza- do króla i stałego rządu zwanego Strażą Praw, a władza sądownicza znalazła się w gestii sądów o charakterze stanowym. Za integralną część konstytucji uznano „Prawo o miastach królewskich”, na mocy którego mieszczanie z miast posiadających taki właśnie status prawny uzyskali nietykalność osobistą, prawo do nobilitacji, nabywania majątków ziemskich, piastowania urzędów, stopni oficerskich i godności kościelnych (mieszczanie z Kolna również otrzymali takie prawa jako mieszkańcy miasta królewskiego). Konstytucja uznawała religię katolicką za panującą, ale jednocześnie zapewniała tolerancję innym wyznaniom.
Zgodnie z prawdą historyczną trzeba jednak zaznaczyć, że Konstytucja 3 maja nie była dziełem doskonałym i zawierała również treści zachowawcze. Nadal utrzymywała dominację polityczną i gospodarczą szlachty, ograniczenia prawne dla większości przedstawicieli stanu mieszczańskiego oraz nie zmieniła w znaczący sposób trudnego położenia chłopów, którzy nie otrzymali wolności osobistej i ziemi na własność. Stwierdzała jedynie lakonicznie, że chłopi „najliczniejszą w narodzie stanowią ludność” i zostaną wzięci „pod opiekę prawa i rządu krajowego”. Należy podkreślić, że według zamierzeń autorów ten ważny dokument miał stanowić dopiero początek gruntownych reform ustrojowych w Rzeczypospolitej. Twórcy Konstytucji 3 maja musieli wziąć pod uwagę niechęć dużej części konserwatywnej szlachty do jakichkolwiek zmian politycznych i społecznych. Obawiali się również reakcji militarnej ze strony wszystkich trzech sąsiadujących mocarstw (Rosji, Austrii i Prus), które słusznie przewidywały, że zreformowana wewnętrznie Polska przestanie być łatwym celem ich zaborczej polityki.
Konstytucja 3 maja w dłuższej perspektywie stwarzała realną możliwość wzmocnienia naszego kraju i uniezależnienia go od obcych wpływów politycznych. Udowadniała polityczną roztropność naszych politycznych elit, które potrafiły gruntownie przebudować ustrój państwa, ale bez rewolucyjnych i krwawych wstrząsów- tak jak stało się to w ówczesnej Francji. Na jej ostateczny kształt wpłynęły zdobycze oświecenia europejskiego w zakresie prawa, m.in. idea suwerenności narodu, koncepcja trójpodziału władz, odpowiedzialność parlamentarna ministrów czy zasada głosowania większością. Niestety, ostry sprzeciw wstecznych sił w kraju, a także agresywne działania państw ościennych sprawiły, że Konstytucja 3 maja obowiązywała zaledwie przez rok. W 1792 roku została obalona w wyniku zbrojnej interwencji armii rosyjskiej, aktywnie wspieranej przez rodzimych zdrajców z konfederacji targowickiej. W 1793 r. Rosja i Prusy dokonały kolejnego rozbioru Polski. Klęska powstania kościuszkowskiego dała zaborcom wygodny pretekst do podpisania w 1795 r. trzeciego aktu rozbiorowego, co było równoznaczne z ostateczną likwidacją państwa polskiego. Dla naszego narodu rozpoczął się wówczas trwający 123 lata okres niewoli i prześladowań.
Na zakończenie warto przypomnieć, jakie były okoliczności uchwalenia Święta Narodowego Trzeciego Maja. Już 5 maja 1791 r. dzień uchwalenia Konstytucji 3 maja uznano za polskie święto narodowe. Po raz pierwszy obchodzono je w 1792 r. Po upadku Rzeczypospolitej szlacheckiej zaborcy zakazali organizowania uroczystości rocznicowych z okazji uchwalenia „Ustawy Rządowej”. Stało się to możliwe dopiero po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 r. W kwietniu 1919 r. Sejm Ustawodawczy ogłosił rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja świętem narodowym, które następnie obchodzono przez cały okres istnienia II Rzeczypospolitej. Podczas II wojny światowej okupanci wprowadzili bezwzględny zakaz obchodzenia polskich świąt narodowych. Wkrótce po zakończeniu II wojny światowej, w 1946 roku, zależne od Związku Sowieckiego polskie władze komunistyczne zabroniły publicznego świętowania tej rocznicy. Ostatecznie w 1951 roku święto zostało oficjalnie zniesione przez reżim komunistyczny. Dopiero w 1990 r. ponownie przywrócono do kalendarza polskich świąt państwowych Święto Narodowe Trzeciego Maja. Od 2007 r. Święto Konstytucji 3 maja jest obchodzone również w Republice Litewskiej.
Z okazji obchodów tego święta biblioteka szkolna przygotowała dla uczniów wystawę tematyczną.
Mariola Staszewska, Alicja Odachowska, Anna Makowiecka, Mariusz Kędzierski
